Ansichtkaart van de Hervormde kerk op het marktplein, 1905-1915. Bron: RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen.
De plaats Winschoten is vermoedelijk in de Middeleeuwen ontstaan op het hoogste punt van een zandrug die loopt van Meeden naar Wymeer in Duitsland. Rond 1270 wordt nabij de plek waar het riviertje de Rensel de oude heerweg van Münster naar Groningen kruist een romano-gotische bakstenen kerk gebouwd. De kerk, van het type enkel langs-schip, is waarschijnlijk gebouwd met behulp van de Cisterciënzer monniken van de abdij Corvey aan de Weser.
De van oorsprong katholieke kerk wordt vanaf de Reformatie in 1594 als protestantse kerk gebruikt. De laatste pastoor, Gerardus Weemhof, gaat over tot de gereformeerde confessie en wordt zo de eerste predikant. Als hij in 1612 overlijdt, wordt zijn lichaam in de kerk begraven op de plaats van het voormalige altaar.
De Marktpleinkerk is de eerste kerk die aan de heilige Vitus is gewijd en zou nu dus officieel de Sint Vituskerk moeten heten. Na de Reformatie moeten de katholieken hun geloof in het geheim belijden, bij mensen thuis. De sacramenten worden bediend door rondreizende priesters: Franciscanen en Jezuïeten. Aan het einde van de 18e eeuw kunnen de Winschoter katholieken hun geloof wat vrijelijker belijden. Aan de Wittevrouwenstraat (die nu de Langestraat heet) wordt een eenvoudig onopvallend zaalkerkje gebouwd op de plek waar nu de pastorietuin ligt. In 1880 wordt dit kerkje vervangen door het neogotische kerkgebouw zoals we dat nu kennen. Deze driebeukige pseudobasiliek aan de Langestraat is ontworpen door de architect Alfred Tepe (1840-1920).
Ansichtkaart Ned. Herv. Kerk Winschoten. Uitgever: L. Polack, 1915-1920. Bron: RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen.
Verbouwingen en veranderingen
In de loop der eeuwen heeft de Martktpleinkerk vele verbouwingen en veranderingen moeten doorstaan. Op de plek van het koor wordt een galerij gebouwd, rustend op vier fraai gesneden eikenhouten palen, zogenaamde standvinken, die zich nu in het Groninger museum bevinden.
In 1695 wordt een nieuwe zeskantige eiken kuipvormige preekstoel geplaatst. In dat jaar worden vermoedelijk ook de wanden van de kerk met hout bekleed en worden de gewelven uitgebroken en vervangen door een houten plafond in gedrukte boogvorm. Dit gewelfde dak maakt de kerk tweeënhalve meter lager. Door deze ingreep verdwijnt het verband uit het bouwwerk en gaan de muren uitbuigen en scheuren.
Zuidgevel van de Kerk. De uitbouw en de deuren zijn in de loop er jaren verdwenen. Foto: J.G. Kramer, 1893-1903. Uit de Collectie van bouwmeester C.H. Peters. Bron: RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen.
In 1776 wordt in de westgevel een nieuwe deur met rococo zandstenen omlijsting aangebracht. In de loop der eeuwen is het niveau van het omliggende kerkhof zo’n zeventig centimeter gestegen. De vloerhoogte in de kerk wordt hieraan aangepast, waardoor de kerk al met al de aanblik van een lange pijpenla begint te vertonen. In de loop der tijd wordt van een aantal ramen de kraalrand weggekapt, waardoor de ramen verbreed worden. In 1855 worden gietijzeren ramen in moderne stijl geplaatst met helder glas.
Tot slot wordt in 1884 de westgevel, waarin zich de hoofdingang bevindt, van een grauwe pleisterlaag voorzien.
De oostgevel van de kerk. Foto: J.G. Kramer, 1893-1905. Collectie: Bouwmeester C.H. Peters. Bron: RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen.
Rijksbouwmeester Peters
De conditie van het kerkgebouw is rond 1900 dermate slecht dat het kerkbestuur plannen maakt de kerk te restaureren. Aan Rijksbouwmeester C.H. Peters wordt de opdracht verstrekt deze restauratie te leiden, tezamen met gemeentearchitect K. de Grooth. Cornelis Hendrik Peters (1847-1932) is een Nederlands architect en architectuurhistoricus geweest. Hij is vooral bekend door zijn talloze ontwerpen voor postkantoren en andere overheidsgebouwen.
Peters beschrijft in de Groningsche Volksalmanak voor het jaar 1908 de kerk als volgt:
‘… een eenvoudig doophek omsloot de ruimte voor den preekstoel, daarnevens stond het kerkmeestersgestoelte met eenig lofwerk versierd, tegenover den preekstoel was een oud gestoelte met het wapen van de familie Viëtor. De champignon had de houten bevloering, de banken en de gestoelten aangetast en voor een groot deel zelfs verteerd en … de kerk binnen komende, waaraan behalve haar vier muren alles ontnomen was, wat haar vroeger onderscheidde, en waarin alles gedaan was om haar te ontsieren, kreeg men werkelijk een indruk van diep verval, van armoede, van eene Protestantsche kerk op haar minst.’
Peters maakt een ontwerp voor de restauratie en nadat met behoorlijk wat inspanning de financiering rond is, kan in de loop van 1905 met het werk worden begonnen.
De kerk gezien vanuit de zuidzijde. Foto: Hilda Morassi, 28 augustus 2012. Licentie: Creative Commons.
Restauratie
Naast het maken van een nieuwe, beschoten kapconstructie is het voornaamste gedeelte van het restauratiewerk gelegen in het opnieuw met stenen meloengewelven overdekken van de kerk. Hiertoe moeten de pijlers in verband met het metselwerk van de zijmuren worden opgetrokken om de zware last van de gewelven te kunnen dragen en om opnieuw verband in de kerk te kunnen aanbrengen. De houten bekleding van de wanden, de aangetaste vloeren, banken en gestoeltes worden verwijderd, evenals de galerij.
De muren en ramen worden zoveel mogelijk in de oorspronkelijke staat hersteld. Naar goed gebruik worden de nieuw te gebruiken stenen in een iets donkerder kleur rood gebakken, zodat nog altijd goed onderscheid te maken is tussen de oorspronkelijke en de nieuw aangebrachte stenen. De zeskantige eiken hangpreekstoel met zijn grote klankbord is helaas verkocht aan de grote kerk te Monnickendam en vervangen door een vrijstaande preekstoel met bijbehorende trap van gebakken siersteen.
In de kerk worden eenvoudige vrijstaande eiken stoelen geplaatst. Van de grafstenen die onder de vloer zijn aangetroffen, worden achttien stuks, waaronder die van pastor Weemhof, zoveel mogelijk gerestaureerd en rechtop tegen de wanden van het koor geplaatst. De westgevel van de kerk is opnieuw opgemetseld en van een nieuwe ingang voorzien. De rococo deur met zijn omlijsting wordt als een tussendeur binnen in de kerk geplaatst.
Peters schrijft voldaan in de Groningsche Volksalmanak:
‘De kerk heeft nu haar vorm, haar kleur, haar proportie en ook de charme, het cachet, het echt kerkelijke herkregen, dat zij gedurende drie eeuwen heeft moeten missen.’
en hij besluit met:
‘Eerlang zal het oude gebouw weder als voorheen geheel tot zijn recht komen en een sieraad zijn voor het plein, waarop het staat, voor geheel Winschoten, wier waardevolste, wier eenig nog sprekende getuige het is uit haar vroegste verleden.’
Ter herinnering aan de restauratie van 1905-1907 is in 1910 in de noordwand van de kerk een tegeltableau aangebracht van Rozenburg keramiek.
Ds. Jakob Visser
Na de Tweede Wereldoorlog komt de toenmalige predikant van de Vrijzinnig Hervormde Gemeente Winschoten, ds. Jakob Visser, met het plan om in de kerk van Winschoten een kunstwerk geboren te laten worden. Juist in deze plaats en streek waar beeldende kunst niet rijkelijk voorhanden is, heeft hij het ideaal om aan de kerkelijke gemeenschap en tegelijk aan alle inwoners van Winschoten iets te schenken dat iedereen verheffen kan. Vervuld van deze wens komt hij in aanraking met Femina Schilt-Geesink, die in de loop van 22 jaar (1948-1970) een werk schept dat deze kerk tot waarlijk religieuze ruimte maakt.
In de jaren zestig is de kerk opnieuw gerestaureerd, waarbij onder andere de preekstoel, het ‘eierdopje van Peters’, weer wordt verwijderd en wordt vervangen door een 18e-eeuwse kansel uit het inmiddels afgebroken kerkje van Oterdum onder de rook van Delfzijl.
In 1980 is het exterieur van de kerk aangepakt, met name de goten en de muren.
Kerk gezien vanuit het westen. Moderm Felblauw hekwerk met twee leibomen voor de westgevel. Foto: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, 4 december 2007. Foto: Chris Booms. Licentie: Creatieve Commons.
Recente geschiedenis
In 1992 zijn de Hervormde Gemeente en de Buitengewone Wijkgemeente samengevoegd tot de Nederlands Hervormde Gemeente Winschoten. Om meer gemeenteleden te kunnen herbergen is de Marktpleinkerk van binnen volledig verbouwd. Er is onder andere een nieuwe bakstenen vloer gelegd met centrale (vloer)verwarming, het keuken- en toiletblok zijn gemoderniseerd en de indeling van de kerk is aangepast, waarbij de preekstoel is verhuisd van de zuid- naar de noordgevel. Dankzij die verbouwing kan nu de Protestantse Gemeente Winschoten, per 1 januari 2006 ontstaan door de fusie van de Hervormde Gemeente en de Gereformeerde Kerk van Winschoten, in de Marktpleinkerk samenkomen. Samen onder één dak; een dak dat in 2007 tijdens de voorlopig laatste restauratie ook al weer gerestaureerd is.
In april 2007 wordt gevierd dat de kerk honderd jaar daarvoor in ere is hersteld en bij die gelegenheid komen ook de ramen van Femina Schilt-Geesink ter sprake. Haar man Johan Lodewijk Schilt, die haar bij al haar werk als glazenier terzijde staat, geeft de aanwezigen op een bijzondere wijze inzicht in wat deze kunstenares zo bezielt.
Schip en vrijstaande toren (d'Olle Witte) op het Marktplein in Winschoten. Foto: Ulamm, 29 juli 2016. Licentie; Creative Commons.
Het orgel
Aan het einde van de zeventiende eeuw wordt een klein twee-klaviers orgel gebouwd voor de Marktpleinkerk in Winschoten. Verdere informatie over dit orgel ontbreekt en ook de naam van de bouwer is onbekend. In 1866 is het instrument verkocht en wordt er geld ingezameld onder de gemeenteleden voor de aanschaf van een groter orgel, welke op een nieuw te bouwen orgelgalerij moet komen.
De Utrechtse orgelbouwer Christian Gottlieb Friedrich Witte (1802-1876) krijgt de opdracht. De keuze voor deze orgelbouwer is verrassend aangezien er geen andere orgels van Witte staan in Noord-Nederland. De reden voor deze keuze is dat de toenmalige organist, Klaas Middel, Witte aanbeveelt. Hij baseert zich op informatie van zijn zoon, Pieter Middel, die organist is in Gouda en het werk van Witte goed kent.
Op 29 september 1866 wordt het contract getekend voor de levering van een orgel met hoofdwerk, nevenwerk en zelfstandig pedaal, voor een prijs van 9.370 gulden. In april 1868 wordt het orgel in delen per schip van Utrecht naar Winschoten vervoerd.
De feestelijke ingebruikname van het Witte-orgel vindt plaats op 2 augustus 1868. Het orgel bevat 23 registers, verdeeld over een hoofdwerk, een nevenwerk en een zelfstandig pedaal. Ter gelegenheid van het 150-jarig jubileum in 2018 is er een dubbel-CD van het orgel gepresenteerd.
Nederlands Hervormde Kerk. Interieur, aanzicht De-Witte-orgel, orgelnummer 1680 (opmerking: Gefotografeerd voor Het Historische Orgel in Nederland 1865-1872). Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, 2004. Licentie: Creative Commons.
Meer over het Witte-orgel
Het neogotische front bestaat uit drie trapeziumvormige torens. De middelste toren is hoger dan de zijtorens. Tussen de torens bevinden zich vlakke, ongedeelde pijpvelden. De tinnen frontpijpen behoren tot het register Prestant 8’ van het hoofdwerk en hebben vergulde spitslabia. Er zijn negentien sprekende frontpijpen. De orgelkast is in imitatie-eiken geschilderd. De windvoorziening van het orgel wordt verzorgd door een grote magazijnbalg, voorzien van schepbalgen en een regulateurbalg.
Het orgel heeft een fraaie volle klank vanwege het grote aantal achtvoetregisters. Het orgel is van degelijke makelij, en wie het hoort komt onder de indruk van de vele klankkleuren die het orgel bezit. Het orgel is erg geschikt voor het begeleiden van de gemeentezang. Daarnaast leent het orgel zich zeer goed voor het uitvoeren van het vroeg-negentiende-eeuws orgelrepertoire uit Frankrijk (Boëly, Lefébure-Wély, Widor) en Duitsland (Schumann, Brahms, Merkel).
Dispositie Witte-orgel (1868):
Hoofdwerk (C-f”’) |
Nevenwerk (C-f”’) |
Pedaal (C-d’) |
Bourdon 16’ |
Prestant 8’ |
Subbas 16’ |
Prestant 8’ |
Holfluit 8’ |
Octaaf 8’ |
Roerfluit 8’ |
Viola 8’ |
Bourdon 8’ |
Violon 8’ |
Fluit 4’ |
Octaaf 4’ |
Octaaf 4’ |
Salicet 4’ |
Basson 16’ |
Fluit 4’ |
Dulciaan 8’ |
Trombone 8’ |
Quint 3’ |
Tremulant |
|
Octaaf 2’ |
|
Koppel HW/NV |
Cornet IV D |
|
Koppel PED/HW |
Mixtuur III B |
|
Stemming: gelijkzwevend |
Trompet 8’ |
|
Toonhoogte: a’=437 Hz |
Overzicht van het interieur met preekstoel en de glas-in-loodramen in het koor, naar het oosten gezien, met links de preekstoel. Foto: Chris Booms, Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, 4 december 2007.
Deuromlijsting
VERNIEUWT INT JAAR 1772 ONDER DIRECTIE VAN DE KERKVOOGDEN D. HEER DOCTER H. R. HOETH EN D'EERENTVESTE COOPM. H. POST TEN TYDE DE HEEREN J. WERUMEUS EN C. SMIT PREEDICANTEN, WAREN.
B. CRENTE[R], BEELT EN STEENHOUWER.
N.B. Verplaatst van westelijke buitenmuur naar binnenzijde van kerk, 1906. Afgeheeld NBS, blz. 64. GDW, blz. 755, nr. [4154].
Gebrandschilderd glas
JOHANNES CONRADUS HUBBELINK, PASTOR IN WINSCHOOTEN, EN JOHANNA KETEL ANDERS HUBBELINK, EHELUIDEN. ANNO 1709.
N.B. Vermeld: GMV, 1900, blz. 11, nr. 13. Soortgelijke toepassing: GDW, nr. 2139. GDW, blz. 755, nr. [4155].
Gedenksteen
GEBOUWD IN 'T JAAR 1793, TOEN NANNO JAKOBS EN T. F. SCHELTS KERKVOOGDEN, J. A. CREBAS ELIGEERDE EN J. ABBINGA ORGANIST EN SCHOOLMEESTER WAAREN.
WERK HIER MET LUST IN UWEN STAND / VOOR 'T SCHOOL, DE KERK EN 'T VADERLAND.
N.B. Sedert 1931 niet meer aanwezig. Afgebeeld: T. Potjewijd. Kent U ze nog ... de Winschoters. Zaltbommel 1975. Nr. 28. Zie ook: GDW, nr. 5096. GDW, blz. 755, nr. [4156].
Preekstoel van C.H. Peters. Foto: T. Post, 1905-1925. Bron: RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen. Klik op de foto voor een tweede foto van de preekstoel van Peters. Inmiddels nier meer aanwezig; deze heeft plaatsgemaakt voor de monumentale preekstoel uit de afgebroken kerk van Oterdum.
Bijbel
[4158][b] OP DEN 23STE MAART 1710 BEN ICK JOHANNES HEGH, OUD 32 JAAR 9 M. TOT WORMER VOOR SCHOUT ENDE SCHEPENEN GETROUWT MET MAGTELTJE ENGELSZ, WEDE VAN SAL. REYNDERT VAN DER PADEN, OUD 29 JAER ENDE 2 M.
[4158][b] OP DEN 16D OCTOBER 1710, DES SMORGENS DE KLOCK 21 UUR, IS MYN VROUW MAGTHELTJE ENGELSZ IN DE KRAEM BEVALLEN VAN EEN JONGE SOON ENDE IS DES SAVONTS IN DE KAPEL TOT ALKMAER DOOR DO. VERMAATEN GEDOOPT ENDE GENAAMT BERNARDUS, DE GETUYGEN WAEREN ADRIAEN VAN SANTEN ENDE MARIA MARTYN.
N.B. Ds. G. Vermaten.
[4158][c] DEN 1STE APRIL 1711 IS MYN VROUW NAER 12 DAGEN SIECKTE AEN DE KINDERPOCKJES DES WOENSDAGMORGENS OMTRENT DE CLOCK SES UUREN IN DEN HEERE GERUST ENDE IS OP SATURDAG, SYNDE DEN 4E DITO, DES SNAMIDDAGS OMTRENT 3Z UUR IN DE GROOTE KERCK TOT ALCKMAER INT GRAFF VAN HAER OUDERS BEGRAVEN.
GDW, blz. 755, nr. [4158][a-c].
De voormalige preekstoel in de Hervormde kerk van Winschoten. De foto is gemaakt door T. Post in 1905. De kansel is met de restauratie van de kerk in 1905 verkocht en is later naar Monnikendam gegaan. Foto uit de collectie van bouwmeester C.H. Peters. Bron: RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen.
Grafzerken
[4159] |
gerardus wemhof pastor sub sole decembris VnDeCIMo fInIt, perpes at eIVs honos. anno 1547 roropae natus, 1582 pastor a winschotanis vocatus.
Wapen: Een monogram, gevormd van de letters G.W.756 |
N.B. Chronogram 1614. Afgebeeld: GDW, plaat XXXII. Rorup, halverwege tussen Winterswijk en Munster. |
GDW, blz. 755, nr. [4159]. |
|
[4160] |
ANNO 1617, DEN 3 NOVEMBRIS, IS IN DEN HEREN ONTSLAPEN DIE EERBARE FRERICK DOEDENS, VERWACHTENDE EEN FROLIKE UPERSTANDINGE IN CHRISTO.
Wapens: Rechts: Gedeeld: I huismerk nr. 562; II een klaverblad, een ster en een klaverblad onder elkaar. Links: In de bovenhelft van het schild twee tegenelkaar klimmende halve leeuwen. Helmteken: een ster. |
GDW, blz. 757, nr. [4160]. |
|
[4161] |
ANNO 1643, DEN 22 NOVEMBER, IS DE ERBAR WYEERT TYARCKS CHRISTELICK IN DEN HEREN ENT ... WINSCHOOT, OLT SYNDE 49 JAER, VOORWACHTENDE EEN SALIGE OPERSTANDINGE DOOR CHRISTUM.
Wapens: Rechts: Een omgewend springend hert. Links: Een leeuw. Helmteken: een uitkomend hert. |
GDW, blz. 757, nr. [4161]. |
|
[4162] |
ANNO 1645, DEN 5 SEPTEMBRIS, IS DE EERNTVESTE WELGELERDE EN DER RECHTEN WEL ERVAERNE WILHELMUS LUPKENS IN GORT ENTSLAPEN, OLT 37 JAR. VERWACHTET EN SALIG OPERSTANDINGE,
DEPOSITA MORTALITATE IMMORTALITATE FRUOR. |
N.B. Niet meer aanwezig. Vermeld: De wapenheraut, 1905. Blz. 316. In de fundan)enten van het glaspakhuis der firma T. Koops, Venne, zijn oude grafzerken verwerkt. |
GDW, blz. 757, nr. [4162]. |
|
[4163] |
ANNO 1647, DEN 8 DECEMBER, IS CHRISTELIC IN DEN HEERE ONTSLAPEN DE EERENTVESTE TIARCK TIARCKS, KERCKVOOGHDT TE WINSCHOTE, VORWACHTENDE EEN ZALIGE OPSTANDINGE IN JESU CRISTO, OLT ZYNDE 50 JAREN ENDE LEIT ALHIER BEGRAVEN.
Wapen: Gedeeld: I een omgewend klimmend hert; II een leeuw. Helmteken: een uitkomend hert. |
GDW, blz. 757, nr. [4163]. |
|
[4164] |
ANNO 1666, DEN 26 JUNY, IS DE DEUGHDTRYCKE VROUWE HINDRICKTIEN ... HUISVROUWE VAN DEN ERENTVESTEN TONNIS JANS, COOPMAN IN WINSCHOOT, ZEER GODTZALIGH IN DEN HEERE ONTSLAPEN IN HET 26STE JAAR HARES OUDERDOMS, VERWACHTENDE EEN VROLICKE OPSTANDINGE TEN EWIGEN LEVEN.
Wapens: Rechts: Gedeeld in vier stukken, het linker veld doorsneden in vier stukken, en over alle deellijnen en snijlijnen heen een omgewende leeuw. Links: Gedeeld en met een schildvoet, beladen niet drie klaverbladen, 2 en 1: I op een terras een tegen een boom klimmend omgewend hert; IIeen lelie, een ster en een lelie onder elkaar. Helmteken: een uitkomende leeuw. |
HIER RUST MYN LYF EN WERT TOT AARDE / MAAR BOVEN LEEFT MYN ZIEL IN WAARDE / EN PRAALT DAAR IN GODS HEILIGHDOM / TER TYDT TOE, DAT DIE BEYD WEER PAAREN / OM TZAAM VOOR EEUWIGH TE VERGAAREN / IN D'ECHT MET CHRIST MYN BRUIDEGOM / M.SCH. |
N.B. Vergelijk wapen met: GDW, nr. 2514. |
GDW, blz. 757, nr. [4164]. |
|
[4165] |
ANNO 1667, DEN 28 APRIL, IS D. ERENTF. ALBERT WINSHEMIUS. SOLLICITEUR, TEN HUISE VAN D' E. PASTOR FOCCO THEODORI TOT WINSCHOTEN CHRISTLYCK ONTSLAPEN, OUT 74 JAER, EN DEN 4 MAY ALHYR BEGRAVEN, VERWACHTENDE EEN SALIGE OPSTANDINGE.
Wapen: Een dwarsbalk, beladen met een vierbladige roos tussen twee vierpuntige sterren, de dwarsbalk vergezeld van boven van een in evenwicht hangende weegschaal en van onderen van een platte vis. Helmteken: een zespuntige ster. |
GDW, blz. 757, nr. [4165]. |
|
[4166] |
HENRICUS HULSEBUSCH NATALIBUS VITA PROFESSIONE THEOLOGUS ET PER 26 ANNOS WINSCHOOTAE PASTOR FIDELISSIMUS PATTRISQUE SUCCESSOR NATUS WINSCHOOTAE DIE 25 DECEMB. 1619, DENATUS DIE 1 JANUA. 1672, ET CATHARINA ARENDTS, OOSFRISIANA, UXOR EIUS DILECTISSIMA VIXERUNT IN CONIUGIO MUTUO PER AN. 20 NATA AN° 16--- DIE --- DENATA AN° 1666, DIE 5 AUGUS.
Wapens: Rechts: Op het midden van een drietoppige heuvel een tak, zich splitsend in drie twijgen, elk eindigend in een hulstblad. Links: Een dwarsbalk, vergezeld van boven van drie sterren, 2 en I, en van onderen van drie klaverbladen, 2 en 1. |
REQUIESCUNT HEIC. MELIOR EST BONA FAMA QUAM UNGUENTUM PREHESUM. |
GDW, blz. 757, nr. [4166]. |
|
[4167] |
ANNO 1698, DEN 30 JULY, 1S IN DEN HEERE ONTSLAPEN DEN EERW. WELGELEERDEN DO. MESCHE LOBAN HAYTZEMA, NAEDAT HY 25 JAAR, 5 MAANDT EN 12 DAGEN DIT LANDT SYNER VREEMDELINGHSCHAP HADDE DOORGEWANDELT, IN WELCKEN TYDT HY DE BEDIENINGE ALS EEN GETROUW PREDICANT 3 JAAR MIN EEN MAANDT TOT WERNER ENDE ALHYER IN DESE PLAATSE 15 WEECKEN LOFLYCK HEEFT WAERGENOMEN, VERWACHTENDE EEN SALIGE OPSTANDINGE IN CHRISTO.
Wapens: Rechts: Gevierendeeld: I en IV een staand lam, die in het eerste kwartier omgewend; II en III een met twee pijlen van boven naar beneden schuinkruislings doorstoken mensenhart. Links: Een dwarsbalk, vergezeld van boven van een uitkomend hert en beneden van drie schelpen. Helmteken: een paaslam. |
Bijbeltekst: Psalm 102:24. |
N.B. Afgebeeld: H. Haitzema Viëtor. Het geslacht Viëtor en aanverwante familiën. Amsterdam 1910. Blz. 108/109. |
GDW, blz. 757, nr. [4167]. |
|
[4168] |
AYELKO MEYNDERTS, GEBOREN IN WINSCHOOT DEN 29 JANUARIUS INT JAAR ONSES HEEREN 1680 EN IS IN SYN LEEVEN GEWEEST PREDICANT DES GODLYCKEN WOORDTS, EERST IN DE PEKEL A, DAERNAE TOT FARMSUM ENDE TEN LAESTEN BEROEPEN TOT WINSCHOOT EN IS IN DEN HEERE CHRISTELYCK ONTSLAEPEN DEN 20 JUNIUS INT JAAR ONS HEEREN 1709 EN LEYDT ALHIER TOT WINSCHOOT BEGRAEVEN, VERWACHTENDE MET ALLE WAERE GODTSALIGE EEN VROOLYCKE OPSTANDINGE DOOR JESUM CHRISTUM ONSEN HEERE.
Wapens: Rechts: Drie leliën, 1 en 2. Links: Een gesloten boek, de krappen rechts. |
HIER RUST EEN LERAER GODS, O WINSCHOOTER GEMEYNT / DIE SEER NAE U VERLANGD, 'T IS MEYNDERTS, DIE U MEYNDT / NAER HY TOT CHRISTI KOY TWIE KUDDEN HAD GEWEYDT / U ALS SYN DERDE OOCK TE DOEN ALDAER GELEYDT / MAER JUST ONTRENT DEES TYDT HEM D'OPPERHERDER RIEP / HY VEERDIG WELGETROOST BEREYD IN GODT ONTSLIEP / SCHOON VALSCKER VRINDEN NYT U GAF SOO MENIG STOOT / O MEYNDERTS, LEEF U LOF DOG LANGE NAE UW DOOD. |
GDW, blz. 757, nr. [4168]. |
|
[4169] |
A° 1723, DEN 11 DECEMBER, IS BOUWYNA EYSINGHE, IN HAAR LEVEN HUISVROUW VAN ALBERTUS RELOTIUS, SEER CHRISTELIK IN DEN HEERE ONTSLAPEN INT 37STE JAAR HAARS OUDERDOMS, VERWAGTENDE EEN SALIGE OPSTANDINGE DOOR JESUS CHRISTUS.
Wapen: Op een terras een boom. Helmteken: een boom. |
SOO HAAST DE DOODT MY KWAAM BESTRYDEN / VIEL IK IN EEN SEER DIEPE SLAAP / MYN MEDGESEL WILD' MY VERBLYDEN / MET JESUS TAAL EN RIEP, O WAAK / MYN TWEEDE ZIEL SAL HY DOEN SCHEYDEN / U VAN MY EN 'T LICHAAM VAN D'ZIEL / O WREEDE DOODT, LAAT HAAR TOCH BEYDEN / TOTDAT 'K MEEGA NA 'S HEMELS PRIEEL. |
GDW, blz. 757, nr. [4169]. |
|
[4170] |
ANNO 1728, DEN 15 NOVEMBER, IS DE KERKVOOGT SIPKO D'JONGE, IN SYN LEVEN CHIRURGUS EN WEDMAN IN WINSCHOTEN, IN DEN OUDERDOM VAN OMTRENT VYF EN VYFTIG JAAREN IN DEN HEERE ONTSLAPEN, VERWAGTENDE EEN ZALIGE OPSTANDINGE IN JESUM CHRISTUM.
Wapen: Gedeeld: I een rechter oog en een met twee pijlen van boven naar beneden schuinkruislings doorstoken hart onder elkaar; II op een terras een bladerloze boom en in de kruin een zittende vogel, houdend in de snavel drie kleine ronde gesteelde vruchten, 1 en 2. |
D'JONG, DIEN WAARDEN TEMPELVOOGT / WIENS GEEST NU BETER DEEL BEOOGT / DIE LEYD TERNEER GEVELD EN RUST / DIEN NOYT BESWEEK IN YVER LUST / TOT BEST VANT HUIS EN WINSCHOOTS KERK / RUST HIER NU ONDER DESE SERK. |
GDW, blz. 758, nr. [4170]. |
|
[4171] |
1730, DEN 30 APRIL, IS GESTORVEN HINDRICK HECKMAN, WOONACHTIG TOT BLEIHAM, OUT RUIM 70 JAAREN EN LEIT ALHYR BEGRAAVEN, VERWAGT EEN ZAALYGE OPSTANDINGE.
Wapen: Gedeeld: I boven een effen schildvoet een aanziende wildeman, dragend op de linkerschouder een knots, waarbij vanuit de elleboog van de opgeheven rechterhand een onduidelijk, lepelvormig voorwerp schuinrechts naar beneden hangt; II twee versmalde en verkorte dwarsbalken, waaronder aan de zijde van de deellijn een versmalde dwarsbalk van halve lengte, en een vogel met kuif en lange snavel, staand op de bovenste der dwarsbalken, samen niet meer ruimte innemend dan een verbrede dwarsbalk. Helmteken: een op de wrong staande kroon, bestaand uit een hoofdband met zes paarlen naast elkaar en hierop rustend drie paarlen, één op elke zijkant en één in het midden. |
Bijbeltekst: Psalm 90 : 10, zonder de laatste vier woorden. |
GDW, blz. 758, nr. [4171]. |
|
[4172] |
1739, DEN 1STEN SEPTEMBER, IS DOOR EEN SEER SAGTE DOOT EVENALS SLAPENDE ONTSLAPEN EN IN DEN HEERE GERUST DEN WELEERWAERDEN EN SEERGELEERDEN HEER J. C. HUBBELINK, IN 'T 66 JAER SYNES OUDERDOMS EN 'T 40 SYNER BEDIENTNGE EN LEIT ALHIER BEGRAVEN.
Wapen: Gedeeld: I doorsneden: a. drie sterren, 1 en 2; b. een omgewende adelaarspoot; II een dwarsbalk. |
GDW, blz. 758, nr. [4172]. |
|
[4173] |
ANNO 1745, DEN 2 MEERT, IS IN DEN OUDERDOM VAN 65 JAREN EN 4 DAGEN OVERLEDEN DE DEUGTZAME KENNA FOPKENS, WEDUWE WYLEN DE KERKVOOGT SIPKO DE JONGE, VERWAGTENDE MET ALLE GELOVIGEN EEN ZALIGE OPSTANDINGE ALLEEN DOOR JESUM CHRISTUM.
Wapen: Gedeeld: I een rechter oog en een met twee pijlen van boven naar beneden schuinkruislings doorstoken hart onder elkaar; II op een terras een bladerloze boom en in de kruin een vogel. |
D'JONGE HAD IN SYN TYT 'T BESTIER VAN DESE KERK / SYN EGTGENOOT RUST HYR BENEEDEN DESE SERK / JEHOVA GODT GUN HAAR NA SYN BEPAELDEN RAAT / TE SEGGEN: HEER SUET ONS EN HET GEGEVEN ZAAT. |
GDW, blz. 758, nr. [4173]. |
|
[4174] |
HIER RUST DE EERZAME JAN MESTING, COOPMAN EN KERKVOOGT GEWEEST TOT WINSCHOOT, GESTORVEN DEN 8STEN MEERT 1749, OUT IN HET 60TIGSTE JAAR.
Wapen: Doorsneden: A. op een terras een bos van drie bomen, en een daaruit komend omgewend springend hert; B. een rechter oog en een met twee pijlen van boven naar beneden schuinkruislings doorstoken hart onder elkaar. |
MENSCHS LEVENSDRAAT BEPAALT / 'T IS BLYCK DAARVAN IN DESEN MESTINGS LICHAAM RUST HYR / 'T MOST DOGH ZYN AFGESNEDEN / DIEN IVERAAR IN TYD / TROUW SORGER IN ZYN WERK / EEN HOEDER VAN DEES KERK / RUST ONDER DESEN ZERK. |
N.B. Afgebeeld: NPT, 1950, blz. 218/219. |
GDW, blz. 758, nr. [4174]. |
|
[4175] |
FOLKERUS RYPMA, GESWOREN IN GRONINGEN EN KERKVOOGD TOT WINSCHOTEN, GEBOREN DEN 21 JANUARY 1707, GESTORVEN DEN 11 APRIL 1751.
Wapen: Een uit een omgekeerde keper komende zaadbol van een papaver op een stengel met aan elke zijde een ingesneden blad. |
GDW, blz. 759, nr. [4175]. |
|
[4176] |
1757, DEN 4DEN MEERT, IS ONTSLAPEN DEN WELEERWAARDEN ZEERGELEERDEN HEER J. C. HUBBELINK J. C. FIL., IN HET 46STE JAAR ZYNS OUDERDOMS, NADAT TE METSALAWIER 1, TE WOLVEGA 5 EN LAATST TE WINSCHOOT 17DE HALF JAAR HET WERK DER BEDIENINGE YVERIG HADDE WAARGENOMEN, EN LIET ALHIER BEGRAAVEN.
Wapen: Doorsneden: A. drie sterren, 1 en 2; B. een omgewende adelaarspoot. |
GDW, blz. 759, nr. [4176]. |
|
[4177] |
ANNO 1781, DEN 5 JULY, IS DE DEUGTSAME ANJE ABELS, BEMINDE EGTGENOOTE VAN DE EERENTFESTE KERKVOOGT J. H. DETMERS TOT BLYHAM ONTSLAAPEN IN DEN OUDERDOM VAN 43 JAAREN EN 3 MAANDEN EN LEIT ALHIER BEGRAAVEN.
Wapen: Op een terras een omgewende leeuw. |
GDW, blz. 759, nr. [4177]. |
|
Marktplein met rechts de Ned. Herv. Kerk gezien vanuit het zuidoosten en in het miden d'Olle Witte, de kerkpleinkerk van Winschoten. Foto gemaakt tussen 1900 en 1915. Bron: RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen.
De kerk te Winschoten in de pers[1]
'1905: Grafstenen ontdekt in Nederlands Hervormde kerk op het Marktplein
Men schrijft uit Winschoten: Bij het opbreken van den vloer van het kerkgebouw der Ned. Herv. Gem. te Winschoten, zijn eenige zeer oude grafsteenen blootgekomen, waarvan sommige nog in zeer goeden staat. Op een dezer steenen prijkt het familiewapen van den overledene; daaronder staat de Latijnsche spreuk: Deposita Mortalitate immortalitate Fruor. (Het stoffelijke afgelegd hebbende, geniet ik de onsterfelijkheid.) Als randschrift is de volgende inscriptie aangebracht:
Anno 1645 den 5 Septembris is de Eerntveste welgelerde En der Rechter wel ervaerne Wilhelmus Lupkens in Godt entslapen, Olt 37 jr. Verwachteti en Slalig Opperstandige
Bij 't afkappen van de bepleistering van den muur op het koor heeft men muur- of ornamentschilderingen ontdekt. Men heeft dat deel van 't koor afgeschut, zoodat wij de blootgekomen schildering niet van nabij konden beschouwen. Men deelde ons mee, dat den heer Petersen van deze ontdekking kennis is gegeven, met verzoek ze in oogenschouw te nemen, ten einde over haar waarde te kunnen oordelen.
Op het koor in den noord-oostelijken hoek liggen een paar grafsteenen van de familie Mestingh alhier. Die steenen dagteekenen van de 17de eeuw, zooals ons door een der heeren Mestingh werd medegedeeld. Uit een koopbrief, nog in Z.Eds. bezit, blijkt, dat die graven zijn aangekocht voor 60 caroli-guldens.
De familie Mestingh is zeker de oudste familie in Winschoten. In 't jaar 1590 heeft zij zich daar gevestigd en wel op dezelfde plaats, waar de firma thans nog woont'
Boek over de gebrandschilderde ramen
'De weg van het licht', over de gebrandschilderde ramen van de Marktpleinkerk te Winschoten
(2009 – 78 p./ISBN 9789023923992)
De Marktpleinkerk in Winschoten bezit een prachtige serie van moderne gebrandschilderde ramen, vervaardigd door Femina Schilt-Geesink (1908-1988), leerling van prof. Richard Roland Holst. De ramen zijn op zichzelf al een feest om naar te kijken, maar vertellen tegelijk een samenhangend verhaal.
In ‘De weg van het licht’ staan alle ramen prachtig in kleur afgedrukt, met uitgelichte details en drie uitvouwbare bladen. Daarnaast verwoordt Ds. Bert L. van der Woude het verhaal van de ramen opnieuw, geïnspireerd door de theologie van Eugen Drewermann. ‘De weg van het licht’ is een inspirerend boek.
Detail interieur, rond glas-in-loodraam in de zuidgevel door Femmy Schilt-Geesink. Foto: C. (Chris) S. Booms. Rijkdienst voor Cultureel Erfgoed, 4 december 2007. Licentie: Creative Commons.
Rijksmonument
'De kerk is een Rijksmonument, nr. 39011. De kerk wordt door de rijksdienst als volgt omschreven:
'Herv. Kerk. Bakstenen kerkgebouw, opgetrokken in de eind 13e eeuwse Romano-gotische bouwtrant, gekenmerkt door groepen smalle flauw spitsbogige vensters en nissen, waaronder aan de koorzijde ronde nissen. Inwendig indeling in twee zones en vijf traveeën door zware muurpijlers, die bij de restauratie in 1906 op gevonden grondslagen zijn opgetrokken als aanzet van achtdelige gewelven. Aan de westzijde een portaal met poortdoorgang uit 1772. In de kerk 18e eeuwse zerken, waaronder die voor de eerste predikant. Orgel met twee klavieren en vrij pedaal in 1868 gemaakt door C.G.F. Witte'.
Adres van de kerk:
Marktpleinkerk
Marktplein 1
9671 AZ Winschoten
Tel.: 0597 - 43 01 18
info@pg-winschoten.nl
Meer lezen: d'Olle Witte, de toren van de Ned. Herv. Kerk.
